Overgrote meerderheid ondernemers is dat uit vrije wil

De groep zelfstandige ondernemers wordt een steeds groter en belangrijker deel van onze beroepsbevolking. Daarom gaf het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het CBS en TNO opdracht een uitgebreide enquête naar hun werksituatie uit te voeren. Die werd in november uitgevoerd en eind mei gepresenteerd. De belangrijke conclusies waren dat slechts 17% procent van de respondenten zich min of meer richting ondernemerschap geduwd voelde en dus minimaal 83% zelf bewust koos voor het ondernemersleven én dat het erop lijkt dat de hoogst opgeleide ondernemers voor de minste werkgelegenheid zorgen.

Nieuw: de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA)

De ZEA 2012 is een pilotonderzoek dat is ontwikkeld omdat het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid denkt dat er 1,1 miljoen zelfstandige ondernemers zijn en weinig weet over hun werksituatie. Aan die 1,1 miljoen kun je alleen komen als je alle parttime ondernemers meetelt – ook degene die maar een paar uur per week zelfstandige arbeid verrichten waarvan het de vraag is of je die mee moet tellen bij je ondernemersbeleid.

Het ZEA is een uitgebreide enquête waaraan 3.926 zelfstandigen hebben meegedaan en gaat over de arbeidssituatie van zelfstandigen, zoals hun beroep, werktijden en een breed scala van arbeidsrisico’s, onder meer agressie, werkdruk, fysieke belasting en arbeidsongevallen. Met het oog op termijn de uitkomsten van volgende versies te vergelijken met de regelmatig terugkerende Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) onder werknemers.

TNO en CBS beoordelen het aantal respondenten aan deze eerste enquête als (te) laag en vinden daarom dat de uitkomsten alleen een indicatie geven van de arbeidsomstandigheden en inzetbaarheid van zelfstandigen en van verschillen tussen en binnen groepen zelfstandigen.

Nog steeds onderneemt overgrote meerderheid uit vrije wil

De onderzoekers hebben gevraagd waarom mensen ondernemer zijn geworden. Maar liefst 83% bleek zelf bewust voor het ondernemersleven te hebben gekozen. Op de vraag waarom men als zelfstandige is gaan werken, antwoordde 37% dat zij altijd al als zelfstandige wilden werken, 35% meldde dat zij destijds een nieuwe uitdaging zochten en 29% wilde zelf bepalen wanneer en hoeveel zij werken.

Slechts 17% van de ondernemers voelde zich in meer of mindere mate gedwongen. Zo’n 9% gaf aan dat ze geen geschikte baan konden vinden als werknemer en 6% werd ontslagen of kreeg geen contractverlening. Gelukkig gaf maar 2% aan dat ze echt waren gedwongen omdat hun werkgever wilde dat ze als zelfstandige gingen werken. Doordat in het onderzoek niet is meegenomen hoe lang men ondernemer is, is helaas niet zichtbaar gemaakt in hoeverre het percentage ‘gedwongen’ zelfstandigen de afgelopen jaren is gegroeid.

Hoogst opgeleiden zorgen voor minste werkgelegenheid

Ook blijkt dat zelfstandigen die zichzelf verhuren aan opdrachtgevers het vaakst een hoge opleiding hebben genoten. Van de ‘echte zzp’ers’ (ruim de helft van de respondenten) heeft 46% een hoge opleiding (HBO of universitair) en dat is beduidend meer dan van de ondernemers zonder werknemers die producten maken (21%) en van de ondernemers met werknemers (31%). Daarnaast huren deze ‘echte zzp’ers’ minder vaak dan de andere groepen ondernemers collega-zelfstandigen of personeel in.

Dat roept de vraag of het wel zo verstandig is dat de overheid zo zwaar inzet op studenten-spinoffs van universiteiten en hogescholen. De hoogst opgeleide groep ondernemers lijkt immers niet voor de meeste werkgelegenheid te zorgen.

Andere interessante uitkomsten: 82% is tevreden

Het onderzoek was zo breed (203 vragen) dat het onmogelijk is hier alle uitkomsten te melden. De meest opvallende andere uitkomsten waren:

• Dat bijna 25% van de ondernemers wordt geconfronteerd met ongewenst gedrag (pesten, intimidatie, geweld, ongewenste seksuele aandacht) van klanten of opdrachtgevers.
• Dat 4% in het afgelopen jaar maar één klant had en dat bij 7% vrijwel al hun omzet afkomstig was van hun grootste klant.
• Dat bijna 30% de financiële situatie van hun bedrijf matig tot slecht beoordeelt, terwijl 40% hun financiële situatie als goed tot zeer goed beoordeelt.
• Dat meer dan 25% aangeeft dat zij (een klein of groot) risico lopen dat hun bedrijf failliet gaat en dat 60% zich wel eens zorgen maakt over de toekomst van hun bedrijf.
• Maar dat desondanks 77% tevreden is met hun arbeidsomstandigheden en zelfs 82% met hun werk als zelfstandige.

Een ondernemersonderzoek van 39 minuten

De onderzoekers geven in de samenvatting en in het rapport zelf duidelijk aan dat ze niet tevreden zijn omdat ze de respons eigenlijk te laag vinden om harde conclusies te kunnen trekken. Ze hebben zelfs na de eerste respons nog 6 iPads en 2 reischeques van €1000 verloot in de hoop de respons te verhogen.

Als achteraf blijkt dat behoorlijk wat mensen niet (meer) tot de doelgroep behoren en je ondernemers een enquête voorlegt die gemiddeld 39! minuten kost om in te vullen, is het niet gek dat je weinig respons krijgt. Eigenlijk zou een partij als TNO beter moeten weten dan zelfstandig ondernemers, die in hun eigen tijd al worden doodgegooid met verplichte onderzoeken en ander (overheids)geneuzel, een enquête voor te leggen die zo veel tijd kost.

Gelukkig spreken ze in het rapport het voornemen uit bij een eventuele volgende ZEA een kortere enquête te maken.